De geschiedenis van de voormalige gemeente Zweeloo is eigenlijk die van de vijf dorpen Meppen, Aalden, Benneveld, Wezup en natuurlijk Zweeloo. Dat de voormalige gemeente een rijke historie heeft, blijkt wel uit de vele bodemvondsten. Het voormalige wapen van Zweeloo symboliseert dit verleden: een liggend kruis met slangenkoppen (wat refereert aan het christendom), over het in Zweeloo gevonden kringurnenveld uit de hunebedbouwerstijd.
Prehistorie
De oudst bekende sporen van mensen die zijn gevonden dateren tussen de 7e. en 3e. eeuw voor Christus. Uit die periode zijn in het grafveld van de ”Hoge Hof” bij Aalden en onder Meppen, vuurstenen gereedschappen en wapens gevonden van het Jagersvolk. Ze woonden in gemakkelijk verplaatsbare tenten van dierenhuiden. Vanaf ongeveer 3.500 voor Christus werd het gebied door boeren bewoond die ook de hunebedden in de regio bouwden. De bewoners worden Trechtenbrekers, Huun of Hunebedbouwers genoemd. In Aalden is in hetzelfde grafveld van de ”Hoge Hof” hun aardewerk gevonden. De boeren kwamen oorspronkelijk uit het oosten en brachten nieuwe technieken en een nieuwe economie mee: landbouw. Ze begonnen met het aanleggen van graanakkers, het houden van koeien en in elk geval vanaf 2500 voor Christus ook de ons nog bekende Drentse heideschapen. Deze voorouders zullen een taal hebben gesproken met veel woorden over graanverbouw en het houden van vee. Ze vermengden zich met het oude Jagersvolk. De heidevelden zijn in die tijden ontstaan.
Eerste bewoning van de esdorpen
De esdorpen Möppen (Meppen), A-lede (Aalden), Bonnevelde (Benneveld), Wesepe en Suole (Zweeloo) ontstonden rond 1500 voor Christus. Door de ontwikkeling van bemestingsmethoden werd permanente bewoning mogelijk. De plaats van de dorpen werd zorgvuldig gekozen ten opzichte van graanakkers en de ligging van de beken. Uit bodemvondsten, onder andere op de oude begraafplaatsen in de regio, blijkt dat de huidige dorpen en gehuchten nog op dezelfde locaties liggen. De boerderijen van nu liggen zo ongeveer bovenop die van 3500 jaar geleden. In de kern van Zweeloo is onlangs nog een eikenhouten waterput gevonden uit het jaar 936.
Begraafplaatsen
Een belangrijke bron van informatie zijn de verschillende begraafplaatsen in de regio. Een bekende is de begraafplaats ”Hoge Hof” bij Aalden. Het grafveld is tot ongeveer 800 na Christus in gebruik gebleven. Behalve verschillende vondsten zijn ook veenlijken gevonden. Het ”Veenlijk van het Grebbeveen” wat bij Zweeloo is gevonden, is ongeveer 2000 jaar oud. Op de oude begraafplaats in Zweeloo, schuin tegenover de huidige kerk, zijn meer dan 110 graven gevonden, waaronder het beroemde graf van de prinses van Zweeloo. Twee derde van de begraafplaats is nog niet onderzocht.
Ook in Meppen ligt een grafveld van waar de beroemde ”bronzen emmer” komt. Deze bronzen emmer stamt uit de periode 2000-1000 voor Christus de andere Zweeler dorpen, Benneveld en Wezup hebben waarschijnlijk ook zulke oude begraafplaatsen gehad. Die zijn door landontginning in de vorige eeuw vernietigd.
Vanaf circa 800 na Christus stopt het gebruik van de oude begraafplaatsen. De Frankische legers komen in deze streek en voeren het christendom volledig in. Er werden houten kerken gebouwd op de oude heilige plaatsen en de doden moeten bij de kerk worden begraven. Hiervoor worden zogenaamde rheewegen aangelegd. Dit is een weg tussen plaatsen zonder kerkhof en de dichtstbijzijnde kerk. De rheeweg voor het vervoer van de doden liep van de verschillende dorpen naar de kerk van Zweeloo.
Christendom
Na de eerste invoering van het christendom (rond 800 na Christus) kwam er een periode van verval. Hierin kwam verandering toen bisschop Radboud van Utrecht tussen 900 en 917 de invloed van de kerk in Drenthe herstelde. Waarschijnlijk is toen in Zweeloo een nieuwe houten kerk gebouwd voor de parochie. Die parochie bestond trouwens uit maar 26 boerderijen. Dat weten we uit de graanbelastinglijsten. Zweeloo had in 944 vier boerderijen; Benneveld vijf; Aalden zes; Meppen vier en Wezup zeven. In 1252 werd in Zweeloo een stenen kerk gebouwd op de plaats van de vroegere houten kerk. Deze kerk staat er nu nog en vierde in 2002 het 750-jarig jubileum en wordt beschouwd als het belangrijkste religieuze en cultuurhistorische monument. De geschiedenis van deze kerk kunt u lezen in het boekje ”Het dertiende eeuwse kerkje van Zweeloo”. Dit boekje is uitgegeven door de Historische Vereniging Zweeloo ter gelegenheid van het jubileum. De bouw van de stenen kerk die nu nog in Zweeloo is te vinden startte in 1252.