Door H.J.Kranenborg
Slotvoogd, assessoren, dames en heren,
Sinds 1953 in Coevorden wonend en werkend, daartoe uitgenodigd, wil ik u graag mijn visie geven over het intrigerende onderwerp:
STEDEBOUW IN COEVORDEN, HEDEN EN TOEKOMST
Inleiding
Stedebouw letterlijk het bouwen of uitbreiden van steden, is in Coevorden schoksgewijs gegaan, veelal ten gevolge van externe factoren.
- Van de eerste nederzetting aan een doorwaadbare plaats in de moerassen rond het Drents Plateau, waar het zijn naam aan dankt, naar een dorp
- Van dorp naar stad, zelfs hoofdstad van het landschap Drenthe, toen dat in het bezit kwam van de bisschop van Utrecht, in de elfde eeuw, die daarvoor een kasteel bouwde net buiten de stadsgracht
- Van middeleeuwse stad omgebouwd tot vestingstad onder Prins Maurits in het begin van de 17e eeuw, vanwege haar strategische ligging
- Na ontmanteling van de vesting en verlies van het garnizoen in de vorige eeuw uitgegroeid tot regionaal handels -en transportknooppunt ten gevolge van het graven van kanalen, verbetering van het wegenstelsel en aanleg van tram– en spoorlijnen rond de eeuwwisseling
- Verdubbeling van het aantal inwoners ten gevolge van de eerste industrialisatieronde is het eerste kwart van deze eeuw
- Forse groei na de 2e wereldoorlog en de tweede industrialisatieronde
- Te verwachten groei ten gevolge van de verbetering van de infrastructuur in het laatste decennium van deze eeuw en begin 21e eeuw. (Railcontainerterminal, verdubbeling N37, vergroting vaarwegen en wegvallen belemmering landsgrenzen)
Een nieuwe schokgolf?
Waren immers transportfaciliteiten dé impuls voor de groei van Coevorden destijds, sinds het gemeentebestuur onder de energieke leiding van burgemeester Spahr van der Hoek naast de industrialisatiepolitiek transport als middel tot bevordering van de werkgelegenheid bovenaan de prioriteitenlijst heeft staan, maakt een nieuwe elan zich van de stad meester. De ontwikkeling van het voormalige Oostblok met zijn 350 miljoen inwoners, met versnelde exploratie van de bodemschatten met behulp van westerse technologie en kapitaal, maakt hen op termijn tot de natuurlijke handelspartner van het rijke West Europa.
De expediteurs van de wereldhaven nummer 1, Rotterdam, hebben al geruime tijd geleden onderkend, dat de kortste route naar Oost Europa via deze regio loopt. Maar niet alleen zij! Rotterdam, Coevorden en Moskou liggen alle drie tussen de 51e en 54e hoorderbreedtegraad.
Wanneer de in Meppel in aanbouw zijnde inlandterminal aan diep vaarwater via de N37/N34 gekoppeld wordt aan de containerterminal Coevorden, (een fundamentele noodzaak) vormen water, wegen en spoorlijnen de optimale transportfaciliteit tussen oost en west en omgekeerd.
Het land Niedersachsen, onze buren, hebben het belang van deze traverse ook onderkend en investeren over de grens in een totaal nieuw spoorwegemplacement met stationsgebouw enzovoort van de Bentheimer Eisenbahn in Coevorden evenzeer als onze en Europese overheden investeren in de railcontainerterminal in deze stad. Daarbij gevoegd de bouwactiviteiten van de expediteurs uit de Rijnmond ten behoeve van een fijnmaziger overslag doet Coevorden uitgroeien tot de vitale schakel in de logistieke keten tussen Rotterdam, Scandinavië en Oost–Europa. Daarbij gevoegd de in verhouding zeer forse investeringen in Coevorden, de komende twee jaar ruim honderd miljoen en een uitdijend industrieel apparaat vergt erg veel bestuurlijke creativiteit om het maximale rendement uit de in gang gezette ontwikkelingen te halen.
Coevorden motor van de regio
In 25 jaar opnieuw een verdubbeling van het inwonertal? In 2020, 25000 inwoners afgezien van herindeling? Hoe dan ook: GROEI!
De bestaande stedenbouwkundige plannen zijn daarop niet berekend. Dat vereist zonder aarzelen een geheel nieuw stedenbouwkundig plan in hoofdlijnen, om het even, wanneer de 25.000 bereikt worden. Het gaat veel geld kosten, wanneer ad hoc invullingen worden gedaan ten gevolge van tijdsdruk, ten gevolge waarvan naderhand forse, nu te vermijden, extra investeringen moeten worden gedaan om het geheel ruimtelijk te ordenen tot een goed functionerend geheel. Compact, maar op groei gebaseerd.
Een heldere, ruimtelijke structuur, zoals de vestingplattegrond nog is, met een zodanige logistiek, dat de relaties tussen de stad en zijn omgeving, de stadsdelen en bedrijventerreinen onderling en die met het stadshart probleemloos verlopen. Vanuit mijn beroepsuitoefening en de vraag STEDENBOUW IN COEVORDEN HEDEN EN TOEKOMST heb ik de ontwikkeling vanuit het verleden via het heden naar de toekomst gezicht gegeven op kaarten. De laatsten bevatten mijn visie over het Coevorden van de nabije toekomst.
H.J.Kranenborg Architect BNA Bureau voor Architectuur en Ruimtelijke Ordening. Coevorden
Coevorden in de middeleeuwen
- Ronde vormen
- Eigen grachtenstelsel
- Bisschoppelijk territorium buiten de stad
- Met kasteel en eigen gracht
Coevorden de poort naar Friesland (Noord Nederland) en Bentheim
- De vesting plattegrond (Ontwerp M.R. Adriaan Anthonisz)
- Route Coevoorde – Koesteeg –Markt – Weeshuisstraat – Friesland. (rechts naast Bentheimerstraat–Markt-Friesestraat; gehandhaafd tijdens aanleg vesting: nog bestaand
Coevorden, drie eeuwen later
- Garnizoen verplaatst naar Assen 1852 en Zwolle 1854
- Ontmanteling vesting en slopen poorten 1870
Nieuwe ontwikkelingen
- Grachten worden gedempt = ruimte
- Voortgezet onderwijs Mulo 1860 Normaalschool 1879 Rijks Hoogere Burgerschool 1899-1909
- Transport
- Kanalen worden aangelegd
- Wegen worden verbeterd en uitgebreid
- Spoorlijnen worden aangelegd Noord Ooster Locaal Spoorwegmaatschappij NOLS 1905; Bentheimer Eisenbahn BE 1909
- Tramlijnen worden aangelegd Drentse Stoomweg Maatschappij DSM naar Zwolle 1897
- DSM naar Ter Apel 1910
- Eerste Drentse Stoomwegmaatschappij EDS naar Assen 1918
- Eerste industrialisatieronde
- Agrarische grondstoffen en turf
- Zuivelfabriek 1901
- Stroocartonfabriek 1907
- Aardappelmeelfabriek “De Centrale” 1908
- Exportslachterij 1910
- Drents-Overijsselse Houthandel 1909
- Aardappeldrogerij Vlessing 1918
- Turfstrooiselfabrieken 1918
Coevorden breidt uit
Ten gevolge van de industrialisatie, de toename van handel en transport met afgeleide faciliteiten als onderwijs en gezondheidszorg verdubbeld Het aantal inwoners:
- 1901-3625
- 1925-7148
Woningbouw “De Eendracht” 1907
- Over de (Bentheimer) brug: 181 woningen 1908-1919
- Tuindorp 100 woningen 1920-1921
- Van der Lelysingel 20 dubbele woningen 1920
- Van Heutszpark 7 woningen 1910
Gezondheidszorg
Aleida Kramer Ziekenhuis 1903
Een rapport gemaakt door het Stedenbouwkundige- en Architectenbureau Wierenga en Dijkstra, aansluitend op het door dat bureau in opdracht van de gemeente Coevorden vervaardigd ontwerp stadsplan, in mei 1964 aangeboden aan het gemeentebestuur. Van 1960 tot 1 juni 1963 was uw inleider chef de bureau van genoemd bureau.
Ten gevolge van een stijgend vestigingsoverschot, samenhangend met een aanmerkelijk sterker industrieel potentieel (“Coevorden bouwt op”) en het nationale demografische rapport (Coevorden 18.500 inwoners in het jaar 1980) werd een concentrisch plan ontworpen volgens eerstvolgende kaart. De kracht van het plan is het spiraalweg, die niet alleen woonwijken en bedrijfsterreinen met elkaar verbindt, maar ook de bewoners van de wijken en het verzorgingsgebied rondom Coevorden in het centrum van de stad doen belanden. Een glasheldere structuur. De Nederlandse Middenstands Bank NMB en de Boer Supermarkten speelden in op het plan en verzocht ons bureau, sinds 1 maart 1963 van start gegaan, een plan met parkeergarage voor 160 auto`s op de “boompjes”-markt ter plaatse van de historische middeleeuwse bebouwing (1e kaart) te ontwikkelen. De Coevorder gemeenschap verzette zich met succes (??)
Vergelijking van deze en de vorige kaart levert het volgende op:
- De woonwijken zijn tot stand gekomen of in aanbouw; de geplande woonwijk De Hare is gewijzigd in industrieterrein
- De alles verbindende spiraalweg is op vitale delen niet aangelegd
Resultaat:
- De concentrische figuur is verlaten; het hart van Coevorden ligt exentrisch ten opzichte van woongebieden
- De aansluiting van de wijken Binnenvree en Buitenvree zijn niet aangesloten op Coevorden-zuid ten gevolge van het niet aangelegde deel van de VN-laan. Hetzelfde geldt voor Weijerswold, Vlieghuis, Oud- en Nieuw Schoonebeek en Weiteveen. Voeding winkelgebied Bentheimerstraat geamputeerd; Jan Kuipersbrug wordt extra belast
- Wijken Poppenhare en Lootuinen zijn rommelig aangesloten rond de watertoren en in de richting van het Stationsplein in plaats van het Centrum
- Noordelijk verzorgingsgebied inclusief Dalen en Huttenheugte via woonwijken aangesloten op dezelfde weg of de Looweg
- De Ballast en Tuindorpen naar het Stationsplein en vervolgens via omweg (Van Heutszsingel) naar het stadscentrum
- Verkeer uit westelijke richting vanaf Rijksweg N34 ,De Krim, Slagharen, Dedemsvaart ook via via naar het Centrum
- Gramsbergen en Emlichheim met belemmeringen aangesloten
Stedenbouw 2000, een visie
De zeer nabije toekomst (op weg naar 20.000 inwoners):
- Uitbreiding woongebieden in oostelijke richting en het Klooster
- Duidelijk zonering industrie -en bedrijfsterreinen
- Idem terreinen voor transport- en railcontainerterminal, met groeimogelijkheden
- Reservering traverse voor transporthaven met uitbouwmogelijkheden
- Efficiënte ontsluiting terminal vanaf Rijksweg N34 ten zuiden van het Klooster in plaats van via industrieterrein Leeuwerikenveld en huidige afslag N34 in verband met functiewaardering ten behoeve van bereikbaarheid binnenstad (punt D)
- Idem ontsluiting terminal vanaf Bundesstrasse B403 (Euregioproject )
- Parklandschap met bosaanleg tussen Coevorden en Dalen (herstel oorspronkelijke structuur: de Loo = open plek in het bos) en koppeling van groene elementen Huttenheugte, De Bongerd en Pompstation. Recreatief en fysiek ontspanningsgebied op milieuvriendelijke afstand tussen te bewaren eigen structuren van Dalen en Coevorden
- Aansluiting woongebieden en te verzorgen regio aan het stadshart op logistiek, heldere manier:
- A. Binnenvree, Buitenvree, Weijerswold, Vlieghuis, Oud- en Nieuw Schoonebeek en Weiteveen via uit te bouwen Nordhornstraat ten koste van groenstrook De Pampert met gewijzigde aansluiting woonwijk Pikveld, daarop Eendrachtstraat-Bentheimerstraat
- B. Poppenhare, Lootuinen, Ballast en Tuindorpen doorgetrokken Poppenharelaan naar verlegde dam (eventueel vaste brug) recht tegenover de van Heutszsingel naar het kasteel
- C. Dalen, Huttenheugte en Stieltjeskanaal via doorgang in rondweg en dr. Picardtlaan naar Poppenharelaan
- D. Verkeer, komend van RW 34 en De Krim, Slagharen en Dedemsvaart via Printer en Hemelweg naar Poppenharelaan via bestaande overweg of tunnel, zonodig
- E. Reservering ruimte voor vervanging overweg door tunnel te zijner tijd
Stedenbouw 2015, nog een visie
De niet eens zo verre toekomst
In plaats van verdubbeling van Rijksweg 34 ten gevolge van de groei van de transportstromen (oost-Europa geïntegreerd in de Europese Economische Gemeenschap EEG vertoont een jaarlijkse economische groei ) en dientengevolge de railcontainerterminal Coevorden, Rijksweg 34 omleggen, oostelijk van Steenwijksmoer door het ruilverkavelingsgebied. (braakliggingspremies)
Na verwijdering huidig tracé Rijksweg 34 ruimte voor woonwijk, die natuurlijke groei tot 30.000 inwoners mogelijk maakt. Goede verkeersverbindingen tussen woonwijken onderling en met industrie- en bedrijfsterreinen alsmede het stadshart.
De binnenstad heeft zijn centrale locatie terug
Uitbreiding terreinen ten behoeve van overslag en transport in zuidelijke richting inclusief terminal: Internationaal Euregio Transportplateau! Dalen A1 – woonlocatie groeit ten gevolge van woonbehoefte staffunctionarissen bedrijfsleven.
Hoofdverkeersader via Kasteel met belangrijke openbare gebouwen als stadhuis en ziekenhuis, kantoren en banken, eindigend in parkeergarage onder de markt met parkeermogelijkheden op niet bebouwd gedeelte tegen beperkte betaling. Totaal 225 plaatsen.
Parkeerterreinen nabij te realiseren grootschaliger winkels bij Friese –en Bentheimerpoort, (2x 180 plaatsen) die als polen de gehele binnenstad tot aantrekkelijk winkel – en flaneergebied maken.
Deze drie hoofdparkeerterreinen, eenmaal tot stand gebracht, ook bekend in de regio, lossen door hun goede bereikbaarheid en doelmatige plaats het parkeerprobleem op.
In samenhang met de grote parkeervoorzieningen en de noodzaak de sfeer terug te brengen in de binnenstad, opheffing van alle kleine parkeeraccommodaties. Zij maken het beeld van de binnenstad onrustig door het af –en aanrijden, het zoeken naar een plaats, zijn milieu – onvriendelijk en beperken, samen met de parkeerroute de onmogelijkheden tot herinrichting.
Bevoorrading Friesestraat vanaf de (verlengde) Weeshuisstraat; Bentheimerstraat vanaf de bedieningsstraat aan de westzijde en de Sallandpassage vanaf dezelfde bedieningsstraat met de Kerkstraat.
Friesestraat–Sallandpassage en Bentheimerstraat voetgangersgebied en beperkte fietszones voor winkelend publiek met korte loopafstanden (ongeveer 140 meter) naar de drie grote parkeerterreinen.
Markt terrassen en enkele stalletjes.
Geen autorelatie tussen Kerkstraat en Markt.
Verharding voetgangersgebied als winkelvloer bijvoorbeeld met geruwde marmertegels: in ieder geval geen contraproductieve klinkerbestrating, damesschoeisel-onvriendelijk of handhaving delen verharding uit vorig tijdperk.
Bouwen is driedimensionaal, vandaar deze doorsnede. Om de aanwezigen het gevoel te geven “in de stad” te zijn, bijvoorbeeld om te winkelen, moet zo’n stad er in mijn visie uitzien als een bord. Aan de randen zichtbaar hoog vanuit het midden, waarbij accenten best mogelijk zijn, maar die accenten toch zoveel mogelijk als begrenzers van die binnenstad. Zoals de wallen destijds de vesting Coevorden afzonderden van de omgeving. Geen bebouwing die zich op één niveau uitbreidt als een olievlek, zonder herkenbaar centrum. De bezoekers uit de regio ook echt het gevoel geven “in de stad” te zijn, want sfeervol ingericht, geeft het verschil met het platteland de stad zijn aantrekkingskracht.
Een blik op de volgende kaart, waarbij de aanwezige bomen op de voormalige veemarkt hun blad hebben laten vallen, wat een deel van ieder jaar normaal is, dan blijft een naar alle kanten weglopende, onaantrekkelijke ruimte over, in geen verhouding tot de bebouwing die de ruimte begrensd. ER ONTBREEKT IETS. Slaan we de kaart van 1550 op dan zien we dat de historische route van het Bentheimse naar Groningen via de Koesteeg en de Weeshuisstraat ook langs de oostwand van het marktplein een bebouwing had. (Bij de aanleg van het centraal rioleringsplan vanuit de Oosterstraat over de Markt werden de fundamenten ook aangetroffen van de bebouwing eertijds)
De ontwerper van het huidige marktplein heeft dat ook onderkend en ter plaatse als, geleiding, tussen de Koesteeg en Megapool een verhoogd gedeelte aangebracht om het ontbrekende voelbaar te maken. Sneuvelde het bouwplan NMB–De Boer in 1963, zoals eerder vermeld, om de aanwezige ruimte weer vorm te geven moet ter plaatse weer bebouwing worden aangebracht. Daardoor ontstaan twee ruimten, ieder met hun eigen specifiek karakter en passende schaal bij de aanwezige bebouwing. Daarom zijn middeleeuwse binnensteden zo interessant. Al wandelend, via smalle doorgangen van het ene plein naar het andere, elk met hun eigen panorama. Zwolle, Zutphen, Deventer, Maastricht.
DOEN!!
Een theater boven op de parkeergarage als bindend element tussen twee pleinen. Een theatercafé met terras aan de markt. Een hergraven havenarm tussen parkeergarage en Rabobank.
Sfeer in het hart van Coevoerden!!!
Nota Bene: Het theater met ongeveer 250 plaatsen is bestemd voor alle voorstellingen, hetzij professioneel, hetzij van plaatselijke amateurverenigingen, dan wel gezamenlijk, inclusief bioscoop. Het kan niet zo zijn, dat in een groeistad culturele gebeurtenissen van enige schaal aangewezen moeten blijven op kerk of sporthal. Juist in het vervullen van een regionale centrum-functie moet Coevorden in haar eigen belang deze handschoen opnemen. Daar haal je banden mee aan en worden zo onderhouden. Een theater hoort in het centrum van de stad en samenleving en haar betekenis wordt schromelijk onderschat. Ook wat public relations betreft! Wellicht is met steun uit stadsvernieuwings- en Euregiofondsen een accommodatie haalbaar, die met jaarlijkse subsidie geprivatiseerd geëxploiteerd kan worden.
BELANGRIJK !!
H.J.Kranenborg, Architect BNA.